ESKIDEN DOĞU ÇUKUROVADA, DUZİÇINDE HAVA TAHMINI YÖNTEMLERİ
Bekir Dağsever
Konu : Halk bilim derlemeleri
1-Günlük hava tahmini: Yaşlı ve bilgili kişiler; hayvanlara ve bitkilere bakarak havanın ve mevsimin nasıl geçeceğini tahmin edebiliyorlardı. Tarımla uğraşan bilgili bir çiftçi rüzgârın yönünü yağmur yağıp yağmayacağını tahmin edebilir işlerini ona göre ayarlardı. ( 1 )
Hangi rüzgârın yağmur getireceğini, hangi rüzgârın harman savurmaya elverişli olduğunu bilirlerdi. Ay ve güneşin rengine ve çevresinde çember gibi bir şeyin görülmesi de yağmur yağacağının işaretidir.
Mesela:
Solucanların toprağı yukarı itelemeleri. Sineklerin kapalı alanlara dolması veya insanı ısırması, eşeğin sık sık kulağını sallaması, karıncaların yuvalarına çekilmesi, tavukların bitlenmesi, kurbağaların koro halinde bağırmaları yağmur geleceğinin habercisidir.
Yağmur yağacağı zaman insanlar sinirli olur, siyatiklerinin ağrısı artar. Açık kaplarda tuzlar erir.
2-Kışın nasıl geçeceğinin tahmini: Sonbahar rüzgârlarının ağaçların tepedeki yaprakları dökmesi, ayva meyveyi çok vermesi kermes meşesi pelitlerinin uçta ve çok pelit olması, yazın sıcak günlerde öğle üzeri koyunların birbirlerine çok yaklaşmaları. Kış uykusuna yatan porsuk, ayı gibi hayvanların inine erken çekilmesi. Yaz mevsiminin çok sıcak ve kurak geçmesi kışın şiddetli geçeceğinin habercisidir.
* * * Kırlangıç gibisinden besinini havada ki uçuşan küçük sinekçilleri yiyerek geçinen kuşların yere beş on metre enginde sürekli avlanması kısa sürede yağmur yağacağı anlamına gelir. Neden alçak basınç denilen havanın yukardan aşağıya baskısı sonucu küçük sinekçikler yere yakın yerlerde uçuşur . Bunu bilen kırlangıçlar bu şekilde uçuşur. Bu durumda kısa sürede yağmur yağacağı anlamına gelir.
* * * Doğu Çukurovada yarın ki havanın nasıl olacağına akşam güneş batmadan az önce –gurup vaktı — durumuna bakarak karar verirler hala. Güneş batmadan az önce yada güneş henüz batmışken bu batı taraf kırmIzı yada ona yakın bir renkteyse yarın hava çok açık olacak demektir. Bu durumda hava biraz kızıl birazda gri ise hava parçalı bulutlu demektir. Gene bu durumda batı taraf koyu renkte , mor renkte ve kapalı ise hava en azından çok bulutlu, belki yağmurlu olacaktır demektir.
Günümüzde bu durumu hala yaparlar, değerlendirirler.
Antik Çağ’da M. Ö. 240 doğumlu Çukurovalı – Tarsus’ta yaşamış stoacı filozof, şair, matematikçi ve astronom Aratos ‘ — Gök Olayları ‘– adlı kitabında ; akşam gurup vaktinde ki havanın durumuna bakarak yarın ki hava tahminlerinde bulunduklarını söylüyor. ( 2 )
Osmaniye dolaylarında halk bilim çalışmaları yapan İbrahim Çenet’ en gerçekçi bir hava tahmin öyküsü 🙁 3)
* * * Bir gün ovayla dağ arasında ki eşik alanda taşın üzerine, sırtında ki keçe abasıyla oturmuş orta yaşlı bir çoban davarlarını yayıyor. Bu arada aşağıdan yukarıda ki ormanlık alana doğru bir gurup kadın, çocuk, erkek ellerinde eşyaları olduğu halde gidiyorlar. Belliki ormanda piknik yapacaklar. Vakit yaz ayları , havada açık ve mavi görünümlü . Taşın üzerinde oturmuş olan orta yaşlı çoban :
— ‘ Gardaşçağızlarım , sanıyorum ormanda piknik yapacaksınız, görüyorum yağmura karşı bir tedbiriniz de yok, yağmur yayarsa nicolur halınız ?
Gurubun önünde ki adam ; hadi be baksana havaya , yağmur belirtisi mi var , sen işine bak anlamında elini sallıyor ve gidiyor. Bir , bir buçuk saat sonra bir yağmur başlıyor. Piknikçiler geri dönüyor , tabi yağmurda ıslanmışlar ve sıkıntılılar. Bu kez adam soruyor keçe habalarının içinde ki çobana : — Havada bulut bile yoktu , sen nasıl anlamıştın kısa zamanda yağmur yağacağını : Orta yaşlı ama gün görmüş çoban yanıtlıyor : — ‘ Keçiler kuyruyuğunu genellikle aşağıya indirmişti ! Dizlerime hafifte olsa havada ki doygun rutubetten bir sızı oluşmuştu ve de bazı kuşlar yukarda ki sinekçiklerin yere yakın inmelerinden dolayı sinek avına çıkmışlardı, ‘ diye yanıtlıyor , kentlileri.
* * * Bu durumda bir Japon atasözünü anımsadık ( 4 ) :’ — Ölen her insan bir kütüphanenin yok olmasıdır! ‘
İnsanların biriktirdiği çok bilgi ve anlayış vardır, bunları derlemek ve yararlanmak gerekecektir.
Bir akşam vakti havanın görünümü.
Yararlanılan kaynaklar :
( 1 ) : Bekir Dağsever ; Düziçi – Çitli köyü çevrelerinde halk bilim derlemeleri.
( 2 ) Aratos : Gök olayları , adlı kitap.
( 3 ) İbrahim Çenet. Çukurova da halk bilim çalışmaları
Bekir Dağsever kimdir : Osmaniye / Düziçi / Çitli köyü doğumlu ve yaşayanı. Ne zaman doğduğunu kendiside bilmiyor. Bir elin parmakları kadar çocukları ve torunlarıda var. Düziçinde lise , Eskişehir Anadolu Üniversitesinde okudu. Emekli .
Halkbilim araştırıcısı ve derleyeni, öykücü ve özellikle şair. Bekir Dağsever için halkbilim araştırıcısı dedik ancak ; 14 kadar üniversiteyi bitiren genç araştırıcı Bekir Dağseveri araştırarak ya da onunla konuştuklarını yazarak ‘okul bitirme tezi ‘ yazarak diploma almışlardır. Başkaca dört kadar üniversite mezunu Bekir Dağseverle konuştuklarını mastır tezi yaparak yüksek lisans diploması almışlardır. Ve bir kişide gene Bekir Dağseverle çalışma yaparak, onu dinleyerek , dinlediklerini kaleme alarak Doktor ( doktora ) ünvanına kavuşmuştur.
Zamanını şu an Doğu Çukurova , Düziçi / Çitli köyünde ve de Çukurova kentlerinde dolaşarak geçiren bir halkbilim yaşayanıdır. Basılı pek çok kitapları vardır.