Dünyanın en eski halısı yeniden dokundu
Yusuf Yavuz
Dünyanın bilinen en eski halısı kabul edilen Pazırık Halısı 1949 yılında Sovyet Altaylarında İskitlere ait olduğu düşünülen bir kurganda bulunmuştu. El dokuması halıcılığın kalbinin attığı İran’ın Tebriz kentinde 2 bin 300 yıl sonra Pazırık Halısının bir benzeri dokundu. Fotoğraf: (Tebrizli dokumacıların elinden çıkan Pazırık Halısının benzeri.)
Sovyetler Birliği döneminde Altaylarda donmuş bir kurganda bulunan 2 bin 300 yıllık ünlü Pazırık Halısı, geleneksel halıcılığın kalbinin attığı İran’ın Tebriz kentinde yeniden dokundu.
Yusuf Yavuz
Pazırık Halısı olarak bilinen ve bugüne kadar tespit edilebilen dünyanın en eski halısı kabul edilen Türk (Gördes) düğümlü halının benzeri yeniden dokundu. 1949’da Sovyet Altaylarında yapılan kazılarda açılan buzullaşmış bir kurganda, mumyalanmış at, dört tekerlekli araba ve çeşitli ev eşyalarıyla birlikte ele geçirilen Pazırık Halısı M.Ö 5. İla 3. Yüzyıllar arasına tarihlenmişti. İran’ın Doğu Azerbaycan eyaletinin yönetim merkezi olan Tebriz’de üretilen el dokuması halı, Pazırık Halısının motiflerini taşıyor. Geleneksel el dokuması halıcılık konusunda bugün dünyanın en önemli üretim merkezlerinden biri olan Tebriz’de çobanından iplikçisine, boyacısından tüccarına, dokumacısından taşımacısına yaklaşık 100 bin kişi ekmeğini bu işten kazanıyor.
ALTAYLAR’DA BUZULLAŞMIŞ BİR KURGANDAN ÇIKARILAN TARİH
Sovyetler Birliği döneminde 1947-1949 yıllarında Altay bölgesinde yürütülen arkeolojik kazılarda ortaya çıkan bir buluntu bilim çevrelerinde heyecanla karşılanmıştı. Pazırık sınırındaki Bolşoy Ulagan Nehri Vadisi’nde Rus arkeolog Sergei İvanovich Rudenko’nun sorumluğunda yürütülen kazılar, günümüzden yaklaşık 2 bin 300 yıl öncesinde bu bölgede yaşamış olan İskitlere ait kurgan topluluğuna odaklanmıştı.
Sovyet Altaylarında 1949’da yürütülen kazılarda açılan kurganın mezar odası. Yerel halktan kadınların kazı malzemesi taşımaları dikkat çekiyor. Altta ise kurgandan çıkarılan halının ilk restorasyonu yapılıyor. Fotoğraf kaynağı: Altay Cumhuriyeti Anokhina Ulusal Müzesi arşivi,
DOKUMA TEKNİĞİ BUGÜN BİLE AŞILAMADI
Bu bölgede 40 civarında kurgan bulunuyordu ve Aralık ayında İskit yöneticilerine ait olduğu düşünülen 5 nolu kurgan açıldığında, iki ayrı mezar odasından heyecan veren buluntular ortaya çıkarılmıştı. Buzullaşmış olan kurganda mumyalanmış at, dört tekerlekli sökülüp takılabilir bir araba, kubbeli bir çadır direği, keçe ve çeşitli ev eşyalarıyla birlikte ele geçirilen halının inceliği ve motifleri o kadar etkileyiciydi ki, kimi uzmanlara göre bu dokuma tekniği bugün bile halen aşılabilmiş değil.
Pazırık Halısının orijinali yaklaşık 2 bin 300 yıllık geçmişe sahip. St. Petersburg Müzesinde sergilenen halının motifleri dikkat çekici.
GÖRDES DÜĞÜMÜ İLE DOKUNDU, ST. PETERSBURG’DA MÜZEYE KONDU
Pazırık bölgesindeki kurganda ortaya çıkarılan bu halıya, ‘Pazırık Halısı’ adı verildi. Bugüne kadar bilinen dünyanın en eski halısı olarak kabul edilen Pazırık Halısının Gördes düğümü de denilen Türk düğümü ile dokunduğu ortaya çıktı. Restore edildikten sonra ele geçirilen diğer eşyalarla birlikte St. Petersburg’daki Hermitage Müzesi’nde sergilenen Pazırık Halısına ilişkin çok sayıda bilimsel yayın da yapıldı.
Sovyet Altaylarında 1949’da yürütülen kazılarda açılan kurganın mezar odası. Fotoğraf kaynağı: Altay Cumhuriyeti Anokhina Ulusal Müzesi arşivi, (http://musey-anohina.ru/)
MOTİFLERİNDE SÜVARİLER VE REN GEYİKLERİ VAR
Prof. Dr. Oktay Aslanapa, 1.89+2 metre boyutundaki halının çok ince bir yünden ve 10 santimetrekarede 36 bin Gördes düğümü ile dokunduğunu belirterek, inceliğin daha sonraları bile erişilemeyen bir ustalık eseri olduğuna dikkat çekiyor: “Pazırık kurganından buzullar içinden çıkarılan en eski halı Asya Hunları bölgesinden gelmektedir. Aslında bunun bulunduğu yer kürk ve hayvan postunun kullanıldığı, hâkim olduğu bir bölgedir. Asya Hunları bu motifleri maden eserlerinde de değerlendirmişlerdir. Buna karşılık iç geniş bordürde görülen ren geyikleri bu bölgenin faunasına girmektedir… Halı, süvari figürlerinden geniş bordür, geyik figürlerinden ikinci geniş bordür, grifonlardan bir iç bir dış dar bordür, zeminde 24 kare halinde haçvari çiçeklerden, kırmızı zemin üzerine beyaz sarı ve mavi renklerin hâkim olduğu dama tahtasına benzer bir örnek göstermektedir.”
Pazırık Halısından motife detayları.
PERSEPOLİS RÖLYEFLERİNDEKİ KIYAFETLERLE BENZERLİK GÖSTERİYOR
Aslanapa, Rus arkeolog Rudenko’nun kurgandaki eşya ile halıyı İskitlere mal ederek M.Ö 5. yüzyıla tarihlendirdiğini ancak daha sonraki yayınlarda İran konusunda uzman olan Ukrayna asıllı Fransız arkeolog Roman Ghirsman ve İtalyan Doğu uzmanı Mario Bussagli’nin M.Ö. 4. ve 3. yüzyıllara tarihlendirdiğini aktardığı çalışmasında şu bilgileri veriyor: “Bununla beraber ölülerin gömülmesi adetleri, mumyalanmış ölülerin tipleri ve Altay bölgesinin tarihi ile kurganlarda çıkan diğer eserlerle karşılaştırınca halının Asya Hunlarına ve M.Ö 3-2 yüzyıllara mal edilmesi akla yakın gelmektedir. Bu arada Asurluların Ninova (Kuyuncuk) sarayında M.Ö 8. Yüzyıla ait taşa oyulmuş haçvari dört yapraklı lotus çiçeği motifleri ile Ahamenişlerin Persepolis rölyeflerinde görülen kıyafetlerle süvari tipleri ve geyik figürlerinin dış bordürlerindeki grifonlarla bir arada ele alınması, çeşitli etkilerin başarı ile değerlendirildiğini göstermektedir. Bu, ancak Asya’nın büyük kısmına hâkim olan Hun imparatorluğunun gerçekleştirebileceği bir gelişmedir.” (1)
Pazırık Kurganında halıyla birlikte keçe, mumyalanmış at, koşum takımı ve araba ile çeşitli eşyalar bulundu. Fotoğraf kaynağı: Altay Cumhuriyeti Anokhina Ulusal Müzesi arşivi, (http://musey-anohina.ru/) ( devam edecek )
Kaynaklar :
(1): Oktay Aslanapa, Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İnkilap Kitapevi
(2): https://odatv4.com/ronesans-tablolari-bu-kentte-ipek-ve-yunle-yeniden-canlaniyor-25042043.html
İlgili yazılar için:
YUSUF YAVUZ kimdir :
Yusuf Yavuz (gazeteci – yazar) Isparta, Sütçüler’de doğdu. 1990’da edebiyatla ilgilenmeye başladı. Önceleri yerel gazete, radyo ve televizyonlarda , doğa, çevre ve insan hakkında ürünler vermeye başladı. Bu konularda yazı dizileri ve belgeseller yapmaya başladı. Doğa, çevre ve insan konularında yayınlar yapan yerli ve yabancı bir çok yayın kuruluşuna proje danışmanı , program yapımcısı olmuştur.
2500 yıl önceki Altay Dağları İskit halısı bir yerel olay gibi ama, insanlığın dünya kültürüne, etnoğrafyasına ,kullanımına sunduğu bir eser. Yerel ama tüm insanlığı ilgilendiren bir olgu. Bu halılar bir kitap değerinde işlenen damgalarıyla kalıcıdır. Bu bir Yusuf Yavuz klasiği ve becerisi. Yusuf Yavuz yamaçlarda ki makileri bile evrensel bir konu halinde işleyebiliyor. Kendilerini kutluyoruz. Saygılrımızla.