ESKİ İÇEL’DE TAHTACILAR
Celal Necati Üçyıldız
Erdemli, Silifke, Mut, Gülnar, Anamur, Ermenek eski İçel’in birer ilçeleri olmuştur. Bu bölgeye Taşeli bölgesi de denilir. Burada yaşayan toplumların ortak kültürleri vardır. Buraya sonradan gelen konar-göçerlerde bu bölgenin sosyal yapısına uyum sağlamış, onların kültürlerinden yararlanmış. Bir kültür sentezi oluşmuştur.
Ortak yaşama, ortak eğlence kültürü hep, ama hep iç içe kaynaşmıştır. Onun için bu kültür bu yörede yaşam bulmuş, günümüze değin bütün canlılığıyla gelmiştir.
İşte biz 1830 larda başlayan zorunlu iskan politikaları sonucu burada şekillenen yapılar içinde Tahtacıları incelemeye çalışacağız. O dönemde bu yöre ormanı Hacı Paşa’ların tekelinde. Onların bu işi yapanlara ihtiyaçları var. Öncelikle Alanya, Antalya bölgesine gitmiş, oralara sığınmış tahtacılar buralarda çalışma alanı bulunca buralara gelmişler, çalışmışlar. Bir süre sonra bir su kenarı bulunca oraları yurt edinmişlerdir.
Hemen Taşucu’nun üstünde Tahtacı Belen adı verilen yere yerleşen iki aile belirli süre sonra diğer ailelerde gelmeye başlayınca Tahtacı Kuyusu yetmemiş. Daha içlerde kendilerine yurt aramışlardır. Şimdiki Kırtıl köyünün (Bahçe Obası) altında yıkık denilen yere gelmişler. Burada su azalınca şimdiki yerleşim yerine gelmişlerdir. Bir kısım aile burada kalmış, bir kısmı da Mut’a Kravga Beğlerinin yanına Köprübaşına gitmişlerdir.
Kırtıl’da bu gün yaşayan sülaleler ABİDİN (Şıh ) Goca’nın çocuklarıdır. Yıllarca Köprübaşı ile iç içe olmuş oraya kız vermiş, oradan kız almış. İki köy birbirine kaynaşmıştır. Gidip gelmeler sırasında Gelin Ardıcı’da (Pelitpınarı,Nuru köyü civarı) dinlenme verilmiş. Burada ölenler Bayamlı denilen yerde Tahtacı Mezarlığına konulmuştur. Diğer kardeş Halit Goca ise Köprübaşı (Goca Oba) yı kurmuş. Kıbrıs- Köprübaşı arasında gidip gelmeleri sırasında 1906 yılında , Bayamlı ‘da Hak’a yürümüş. O mezarlığa da konmuştur. Çevre köyler ermiş kişi olarak ona türbe yaptırmışlar, yanında çeşme ve tahta köşkler yapılmıştır. Her yıl çevre köyler oraya gidip kurbanlar kesip, niyaz edip dua ediyorlar.
Üç kardeşten biri olan Süleyman Goca ise Kocapınar köyüne yerleşmiş ve asimile olarak Sünni gelenekleri ile Yörük yaşamına devam etmiştir. Onun mezarı da Koca Pınar köyünde bulunmakta olup, torunları Kocaer soyadını taşımaktadırlar.
Kırtıl Köyüne cem evi hiç yapılmamıştır. Cemler sıra ile evlerde yapılmış. Bu gelenek hala devam etmektedir. Ancak diğer köylerde olduğu gibi içeri kurbanları, musahip olma gibi ritüeller yapılmamaktadır.
Zülfikar Goca, Ali Çavuş, Keklikçiler( İzmir Bademler köyünde de Keklikçiler Sülalesi bulunmaktadır), Ekizler, Aloğlan Goca, Köse Goca, Kemeneci, Fakışlı, sonradan gelen Datlılar, Dabıranlı Hasan, Dabıranlı Ali gibi ailelerden oluşmuştur. Kırtıl Köyünden Silifke Say Mahallesi ve Mukaddem Mahallesine yerleşmişler, bir kısmı da Mersin’de 23 Evler ,Akbelen gibi yerleşim yerlerine gitmişlerdir.
Köprübaşı köyünde ise yoğunluk Halit Goca’ya bağlı Kamışlı, Zülfağarlı, Keklikçi, Allılar, Adanalı gibi sülaleler oluşmuştur.
DABIRAN TAHTACILARI
Bu gün Öfelek sülalesinin yaşadığı Karahacılı Köyünde Dapıran denilen yerde Tahtacılar gelmişler, burada su değirmenleri, su çarkları yapmışlar, Göksu’dan bölgenin yararlanmasını sağlamışlardır. Özellikle burada yaşayan bahşışlar onları burada barındırmamışlar, evlerini yakmışlar, gördükleri yerlerde şiddet uygulamışlar. Bu yüzden de burada belirli bir süre yaşadıktan sonra Köprübaşı, Kayabaşı, Kırtıl, Dalakderesi gibi köylere yerleşmişlerdir.
Bunlardan Koca Musa önce Köprübaşına daha sonra da şimdiki Kumaçukur’una gitmiş, oraya su ile çalışan değirmen ve hızarlar kurmuşlardır.
Ormanda iş sahaları büyüdükçe bir birleri ile iletişim kuran Tahtacı aileler kesime gelmişler, belirli bir süre sonrada buraya ev yaparak yerleşmişlerdir. Onun için buradaki sülaleleri bir, bir noktadan gelmiş gibi bakamıyoruz.Zaman tüneli içinden ekmeğin, aşın olduğu yere bir sel gibi akmışlar, gelmişler. Nerede kesim işi var. Oralara koşmuşlar. Hala ekmeğini kesim işine bağlayanlar bu gün Batı Karadenizde, Marmara’da, Ege ye çalışmaya gitmekte. Köyüne 3-5 yılda bir uğramaktadırlar.
Ermenek’te bulunan Tahtacılar sel gibi afetler sonucunda kendilerine en yakın Köprübaşı’na gelerek yerleşmişler, burada Yeni Obalılar adını almışlardır. Bir kısmı Kayabaşına, bir kısmı da 1950 lerde Ortaca Ekşili yurt köyüne yerleşmiş, hem sera ile uğraşmakta, zaman, zaman da orman işçiliği yapmaktadırlar.Köyceğiz de bu bölgeden gelenlere Adanalı adı verilmektedir. Mut’tan buralara gidip yerleşen aileler bulunmaktadır.
Ermenek Kızılalan köyünde uzun süre yaşayan tahtacılardan hala orada yaşam sürdürenler bulunmakta.
Sinamış-Yeşilyurt Köyü-Mut:
Antalya yöresinde Hızır Kahya dan , Koca Muhammet öncüğünde gelen gruplar,önce Bolacalı Koyuncu köyüne ( Tahtacı Beleneni ) gelmişler. Burada uzun süre kesim işi yapmışlardır. Hatta rivayet edilir ki ; Koca Muhammet İran Konsolosluğu görevi yaparak tahtacılara pasaport vermiş, bu pasaportları alanlar da askerlik yapmamışlardır. ( Osmanlı döneminde Acemler askere alınmıyordu. Bu konumdan yararlanmışlar. Bir katır getirene bir pasaport verilmiş. ) Bolacalı dan sonra da Sinamış (Yeşilyurt ) köyünü hazine den satın alarak yerleşmişlerdir. . Onun oğlu Muhammet Gür uzun süre ormanda kesim yaptırmış, ticaret yapmış yerel seçimlerde belediye meclis üyeliği yapmış. Çocukların okutulması ile ilgili her türlü desteği sağlamış, zaman gelmiş Avrupa yolu açıldığında dayanışma ruhu ile köylülerinin Avrupa’ya gitmelerine de öncülük etmiştir. Büyük çoğunluğu Fransa’da orman’da kesim yaparak Tahtacılık mesleğini sürdürmektedirler.
Tespit ettiğimiz aileler; Gür, Yıldırım, Çam, Bıçkı, Taç, Yıldız, Ay, Kılınç, Uslu gibi aileler bulunmaktadır. Meydan mah. ve Yeşilyurt köyünde kurdukları kaysı, zeytin vs. bahçelerinde oturmakta. Yeşilyurt köyünde bir Cem evleri bulunmaktadır. Kış aylarında İçeri Kurbanları yapılmakta. Yaz aylarında ise yurtdışında çalışanlar gelip musahip olmaktadırlar.
Kumaçukuru Köyü:
Bir kısmı Hisar köyünden, bir kısmı Köprübaşından gelmişler. 1970 yıllara kadar köyde oturmaya devam etmişlerdir. 1950 li yıllarda köye cem’evi yapılmış. Uzun süre bu cem evi kullanılmıştır. Abidin Çavuş (Abidin Özay) uzun süre mürebbilik yapmış. Sazandarlık yapmış. Bu köyde Musalılar, Kodanlar, Aklar, Özaylar, Yıldırımlar gibi aileler yaşamaktadır.
Köyde suların azalması, tarımcılık yapılmaması ve orman işçiliğinin ortadan kalkması ile Mut Kelceköy (Asbıt) ve Yaz alanına gelerek bahçe yapmışlar. Köyde ancak birkaç hane kalmıştır. Yurt dışına gidenler olduğu gibi bir kısmı Mersin’e yerleşmişlerdir. Mersin’de Akbelen, Çavuşlu da oturmaktadırlar.
Köprübaşında Taki Özcan Dede’nin Dede Ocağını sürdürmeye başlamasından sonra, köye gidip cem evini tamir etme, orada yeniden içeri kurbanlarına başlama fikri çıkmış. Bu iş için kendilerine rehber olarak kabul ettikleri Taki Özcan Dede önce küs ve dargınları barıştırmıştır. Bundan sonra birlik olan halk,Yaz Alanında cem evi için bağışlanan arsaya cem evi yapılması uygun görmüşler, kendi maddi katkılarıyla ve İmece şeklinde bir aylık bir sürede Cem’evini yaparak Kurban Bayramında ilk cemlerini yapmışlardır.
Her Cuma akşamı toplanan halk,kış aylarında da musahip olmakta, kurbanlarını kesmeye devam etmektedirler. Mürebbileri Mustafa Ak Dede olmadığı zaman cem’leri yönetmektedir.
Köprübaşı Mahallesi (Koca Oba-Göksu Beldesi) :
1900 başlarında kurulmaya başlanan köyde 1950 yıllarda cem evi yapılmış. Narlıdere Ocağından gelen Ali Rıza Dede buradan evlenince köye yerleşmiş. Diğer Tahtacı birimlerine buradan gitmiş. Onun hak’ka yürümesi ile oğlu Hüseyin Özcan bu görevi yerine getirmiştir. Onun da hak’ka yürümesi ile kardeşi Hızır Özcan Dede olmuşsa da cem yürütme durmuştur.
2000 yılları yaklaşırken Kemal Cılız arsasını cem ‘evi olarak bağışlamış. Buraya Belediyenin de katkıları ile İmece şeklinde 1000 kişiye hizmet verebilecek iki katlı bir cem’evi yapılmıştır. Ali Rıza Dede’nin torunu Taki Özcan kendini yetiştirmiş. Köye çağrılan Yanyatır Ocağına bağlı Dedesinin de el vermesi ve Köprübaşı halkının da “rızalık” göstermesi ile Dede olarak göreve başlamıştır.
Yeşilyurt, Kuma çukuru, Kayabaşı köylüleri de aynı şekilde “ Taki Özcan “ Dedeye “ rıza” lık vererek kendilerinin de Dedesi olmuştur. Önemli günlerde ve içeri kurbanlarında Dede sıra ile yerleşim yerlerine gitmekte ve cem’leri yürütmektedir.
Kayabaşı Köyü :
Bu köye Kuma çukur’u, Dabıran gibi yerlerden gelerek buralara yerleşmişler. Uzun süre orman işçiliği ile uğraşmışlardır. Orman işçiliğinin azalması ile bahçe işlerine girmişler, erik, ceviz, zeytincilikle geçimlerini sağlamaktadırlar. Horoz Hasan, Öfelekler başlıca ailelerdir. Yakın olması nedeni ile Kuma çukuru ile ilişkileri olmuş. Birbirlerine kız alıp, vermişler. Mut’a göçen ailelerde Yaz alanı na yerleşmişler. Hatta yaz alanındaki cem evi yerini Kayabaşından biri vermiştir. Yaz Alanı Cem evinde içeri kurbanları başladığında onlarda buraya gelip, ikrar aldırma, musahiplik gibi inançlarını yerine getirmektedirler.
Kaşdişlen Köyü- Anamur:
Aydın yöresinden geldikleri söylenir. Hacı Emirli- Aydınlı Ocağına bağlı bir oymaktır.
1900 başlarında gelip yerleşmişler. Önce orman işçiliği daha sonra seracılık yapmaya başlamışlardır. Çok az bir aile halen orman işçiliğine devam etmektedirler. 1950 yıllarında Mersin Kızılkaya köyünden gelenler de bulunmaktadır.
Buradan Anamur merkeze,Erdemli’ye ve Kozan Enler (Uluçınar) a göçen olmuştur.
Cem yürütme ile ilgili bazı çabalar devam etmekte; bu amaçla Nisan 2007 ayı içinde Hacı Bektaş Veli Kültür Derneğinin Anamur Şubesini açmışlardır. 2017 yılında yapılan KAŞDİŞLEN Cem evinde meydanlarını açmakta, cemlerini yürütmektedirler.
Bahçekoyağı(Tursun) Köyü- Bozyazı :
Bu köyü Tekeli yöresinden gelen aşiretler kurduğu söylenmektedir. Zaman içinde orman işçiliğinin azalması ile birlikte tarıma elverişli yerlerin azlığı; Bozyazı Çubukkoyağı, Sıcakyurt Mahallelerine, Tekedüzü köyü Kıbrıs’a gittikleri belirtilmektedir.
Bozyazı merkezde oturan Tahtacılar, cemlerini yürütebilmek amacıyla Hacı Bektaş Kültür Derneğinin Bozyazı Şubesini kurmuşlardır. Yanyatır Ocağına bağlı Çaylak Tahtacılarıdır. Uzun süre İzmir Narlıdere’den Hızır Necati ve mut Köprübaşından Ali Rıza Dede, Hüseyin Dede gelmiştir.
AYDINCIK- GÜLNAR TAHTACILARI
Eskiden Gülnar ilçesine bağlı iken Aydıncık ilçesi oluşumunda Aydıncık sınırları içinde kalan Pembecik- Mayasan köyünde oturan kalmamış. Yıkık evleri var. Onlar aşağı Gözce kasabasına göçmüşler. Şimdi Püselik – Mezarlık yanında bir mahallede oturuyorlar. Çoğu seracılık yapıyor. Halit Kara ve ailesi orada yaşamakta.
Akdeniz Mahallesi- Erdemli :
Burada yaşayan Tahtacılar başta Pozantı ,Kozan olmak üzere Aydın, Antalya, İzmir yöresinden gelip yerleşmişlerdir. Büyük bir kısmı Ege de, Batı Karadeniz de orman işçiliğine devam etmektedirler. Hızar işletmeciliği, seracılık gibi çalışma içinde olanlar vardır.
Çoğunluğu Aydın Hacı Emirli Tahtacılarından oluşur. Çok az Çaylak Tahtacısı vardır.
Yeni yerleşim yerinde cem yürütme yapılmamaktadır. 1990 lı yıllarda Orman İşçileri Kültür ve Dayanışma Derneği adı altında bir örgütlenmeye gitmişler. Pozantı, Kozan, Tömük’te 200 yakın üyeleri olmuştur.
Tömük Kasabası :
Merkez ve Kale mahallesinde oturmaktadırlar. Narenciye ve sera ile geçimini sağlayanların yanında orman işçiliğine devam eden ailelerde bulunmaktadır. Erdemli de bulunan Tahtacılarla akraba durumundadır. Buralara yerleşmeleri 1960 yıllarda olmuştur.
Sayağzı Mahallesi (Silifke) :
Bozyazı Tekmen bölgesinden , 1950 sonrası Mersin Kızılkaya köyünden gelip, önce Bahçederesi, Gülnar gibi yörelerde çalışmışlar. Sonra bu yerleşim yerine gelmişlerdir. Molla Goca bunların önderi olmuş. Kırtıl Köyünden de Karalar Sülalesi(Mehmet Goca sülalesinden) bir ailede buraya gelip yerleşmiştir. Genellikle Hacı Emirli Ocağına -Aydınlı oymağına bağlıdırlar. Büyük çoğunluğu yurdun değişik yerlerinde orman işçiliğine devam etmektedirler.
2021 yılında yapılan Silifke Cem evi nde bir araya gelmekte, cemlerine devam etmektedirler.
Görülmektedir ki eski İçel’de Tahtacılık hem meslek olarak, hem de inanç bağında tökezlese de devam etmektedir. Önünün açılması halinde gelenekleri, kültürleri ile toplumun sosyal yönüne katkı sunacaklardır.
Kaynak Kişiler :
Felteş(Ahmet Duman) Kırtıl Köyü- Silifke
Gazi Şimşek_- Kırtıl Köyü- Silifke
Hızır Üçyıldız- Kırtıl Köyü –Silifke
Hasan Kütük- Köprübaşı Köyü- Mut
Hüseyin Cılız- Köprübaşı Köyü-Mut
Muhammet Gür- Yeşilyurt Köyü-Mut
Abidin Özay- Kumaçukuru Köyü-Mut
Mustafa AK ( Kumaçukuru Köyü-Mut)
Horoz Hasan (Kayabaşı Köyü-Mut)
Musa Eroğlu-Sanatçı- Kumaçukuru Köyü- Mut
11- Ali Ertaş (Molla) (Sayaağzı Mah- Silifke.
12- Servet Turan- Erdemli. (Orman İşçileri Dernek Başkanı)
13- Mersin Tahtacıları-Nilgün Çıplak Halk Bilimi Araştırmaları- Ürün Yayınları
Celal Necati Üçyıldız kimdir : Emekli fabrika işçisidir. Tük Tahtacı Alevi federasyonunun kurucularından ve yöneticilerindendir. Halk Bilim araştırıcısıdır. Halk bilim alanıda bir çok kitabın yazarıdır.
Celal Necati ÜÇYILDIZ
Halk Bilimi Araştırmacısı
(Araştırmacı- Yazar )
05426340492
SİLİFKE- MERSİN