HERMAN MELVİLLE’nin MOBY  DİCK(Beyaz Balina)Romanında Kullanılan Deniz Terimleri :   

Türkan Söğüt Gezer                                                                                                                                                                                  Yazıma bu baºlığı verdim, bu terimler hâlâ dünyada ;Ege’de,  Akdeniz’de, Karadeniz’de  derin okyanuslarda  yol alan geminin tayfası, kürekçisi, kaptanları, kalafatçıları, kürekçileri vs… kiºiler tarafından kullanılıyor mudur? Bilemiyorum; ama sonuçta bir dil bu,  dikkatimi çeken kelime, terim komutları yazmam gerektiğini düºündüm. Okurlarımı umarım sıkmam.

    Hepimiz balıkçıların, gemicilerin yaºamını anlatan kitapları mutlaka okumuºuzdur. Hatta bazımız için nefes aldığımız bir yerdir, deniz  ve dipsiz okyanuslar..  Baskısı oda yayınlarına ait olan,  135 Bölüm ve bir son sözün yer aldığı, Yazar Herman MELVİLLE’ye ait  Moby Dick Beyaz Balina Romanı  570 sayfadan oluºuyor. Orada dikkatimi çeken deniz sözcüklerinden ve terimlerinden söz etmek istiyorum.

       Ana karakterleri Kaptan Ahab, İshmail Queegueg, Peder Mapple, Kaptan Peleg, Kaptan Bildad, Kaptan Stubb , Kaptan Starbuck, Kaptan Flask( 4.Kaptan) Charity Teyze, Bayan Husley, Elijah, Bulginsttein ,Tasshtego, Daggo( Küçük Flask’ın seyisi) ve  Pip   olan romanın konusuna kısaca değindikten sonra kullandıkları  komutların üzerinden geçeceğiz.

       Moby Dick( Beyaz Balina) Kinini, hırsını yenemeyen, insanın düºtüğü çıkmaz’ın, kötü sonun öyküsüdür.  Romanda zenginlik ve hırs  iç içe geçer. Balina avcılığının alıp baºını gittiği Nantukent kasabasından baºlar yolculuk. Peguad isimli geminin, Balina  seferinin tek sağ kalan tayfası, İshmail’in ağzından dinleriz. Öğretmen olan İsmael parasının suyunu çektiği bir zamanda, hem monoton bir yaºamdan kurtulmak, hem de enginlere olan merakı nedeniyle tayfa olmaya karar verir.  Bu  yolculuğun baºında İshmael gittiği limanda , bir handa konakladığı oda arkadaºı balina seferine  ilk kez çıkmasıyla kader birliği ettiği, balta ºeklinde piposu ve putu olan, inanç ritüellerini mistik bir edayla yerine getiren,  ilk etapta  bir yamyam olduğu izlenimini  veren, Guegueg’den çok korkar.  Guegugueg ‘de ilk etapta bu yabancıdan korkar, Fakat iki insan birbirini  tanıdıkça  önyargılarından sıyrılır, birbirlerinin yaºam biçimine saygı duyarlar. İshmail  onun   güzel kalpli bir insan olduğunu fark eder, çünkü   Guegueg  adasında bir kral oğlu konumunda iken,  aristokrasiyi,  zenginliği teperek, iyi bir insan olma uğruna    adasından, krallığından ayrılan, bir asilzadedir. Dostluğu, hırsı, mistik  ve mitoljik öğelerin yer aldığı Romanda Guegueeg, ve  İshmael , Tayfa Pip  gibi dostluk canlısı insanların yanı sıra en çok dikkatimizi çeken durum,  bir Balina seferinde bacağını koparan  Beyaz Balina’ya karºı duyduğu  öc alma hırsının gözünü  bürüdüğü Kaptan Ahab’ın  bir hırs uğruna    kendisi dahil kaptan ve tayfasının  tayfadan yalnızca biri hariç hepsinin öldüğü, bir gemi yolculuğunun detaylandırılmasıdır.  Zira bu gemi yolculuğu   aynı zamanda ºirketlerin  ticari hırsı uğruna , balina  ve Yunus  yağı için  okyanuslara açılan kaptanların  ve yoksul tayfaların  öyküsüdür.

         Bunları belirttikten sonra  genel olarak  deniz dünyasıyla, ilgili  komutlardan bahsedeceğim. Biri bize Yelkenleri mayna et,  “orsa et,’”  “laçka et! ”  Vira Et! “kalafatla,!”Siya Et!”   “Faça et!  Pupa Yelken git, Gemimize bir gemi borda ediyor, Aganta!   ªirkete avara yaz, Dese et, Lava et! Kalama Et, “Doblin aldım,” “Rüzgar dırısa etti,”  “Abramak,” “Alberaber”, “Tramola,” “Gemiyi yedeğe aldık”, “Alesta Tramola”, “Alabura”, “Alabanda” “Alama Kürek!,” “Baºtankara edeceğiz,” “ Açıkta eylenmek”, “Bosa tutmak”, “Toka Et!”  “Abosa! “  derse sanırım çoğumuz deniz dilini anlayamadığımızdan kendimizi  sudan çıkmıº balık gibi hissederiz. “Badarna etmek,” “Bos alma! ,” “Fora et,” “Roda et!”  “Fundo” “Suga ettim,” “ Tekne salmada,”  “Saravele” derse de bir ºey anlamayız haliyle. Bunlara Sait Faik ABASIYANIK’ın, Cevat ªakir Karabaağaç   nam-ı diğer Halikarnas Balıkçısı,Sabahattin Ali’nin vb… yazarların öykü ve romanlarında da rastlarız.  ªimdi özelde Moby Dİck Romanında geçen terimlerle yetinelim. Bir baºka çalıºmanın konusunda da diğer denizcilik terimlerine değinelim.

 Aganta :Çekilmekte yada bırakılmakta olan bir halatın yada zincirin kısa bir süre elde tutularak, çekilmemesi yada bırakılmaması gerektiğini bildiren komut  ( Herman MELVİLLE,  Mobby Dik, ss 17 ss.340 )

Alarga Bir geminin yada filikanın kıyıya yada yere yanaºmayıp, açıkta durması(  Herman MELVİLLE  ,Mobby Dick ,Beyaz Balina ss.82)

Bordalamak: Bir gemiye yandan yaklaºmak, yada saldırı amacıyla yandan çapmak.

Gamlaºmak: iki yada daha çok balina gemisinin aynı av alanında buluºmaları( Hernam MELVİLLE,  Moby Dick  Beyaz Balina sss 237-240)

Fora Etmek : Bir yere bağlanmıº olan halatın ordan çıkarılması komutu  Herman MELVİLLE, Moby Dick, Beyaz Balina  ss.440)

Fundo : Demirlemek için verilen komut

Kalafatlamak: Onarmak, çeki düzen verilecek duruma getirmek. Herman MELVİLLE, Moby Dick, ss.489)

Laçka Etmek: Gemi halatının gevºtilmesi, boºa alınması( Herman MELVİLLE,  Moby Dick,Beyaz Balina ss.258)

Mayna Etmek : Yelken İndirmek, Herman MELVİLLE  Moby Dick  Beyaz Balian ss.397)

Orsa Etmek   :  Gemi veya  sandalın Geri  çekilmesi(  Hernan MELVİLLE ,Moby Dick Beyaz Balina ss.284-ss- 429)

Pupa Yelken : Hiçbir ºeye bağlı olmadan yol almak .( Herman MELVİLLE Moby Dick Beyaz Balina.ss.259-ss.379 )

Roda Edilmek: Etrafta dolaºan halatların ve iplerin dağınık olmaması için kendi üzerine sarılıp tertiplenmesi (  Herman MELVİLLE ,Moby Dick Beyaz Balina age 484)

Siya Etmek: Bir filikayı geri geri getirmek, yada döndürmek için kürekleri kıça doğru çekmek( Herman MELVİLLE, Moby Dick Beyaz Balina ss.286)

  Tornistan Etmek:  Gemicilikte geri git komutu(  Herman MELVİLLE, Moby Dick, Beyaz Balina  ss.298 Aganta! Tornistan et, ºeklinde)

Vira Etmek :Çekmek, çevirmek, kaldırmak(Herman MELVİLLE, Moby Dick Beyaz Balina ss.348)

 KAYNAK:

Herman MELVİLLE, Moby Dick  Beyaz Balina. Oda Yayınları ,4. Basım, İstanbul: 2016

 Türkan Söğüt Gezer kimdir:

1974 yılında, Tunceli’de dünyaya geldi. Ev hanımı bir anne ve esnaf bir babanın çocuğu. Ortaokulu Tunceli’de, liseyi Elazığ ve İstanbul’da, üniversite öğrenimini ise Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu’nda tamamladı.

Çalışma yaşamına 1995’te başladı. Sağlık Bakanlığına bağlı Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesinde hemşirelik (1995-2001), Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunda Sosyal Hizmet Uzmanlığı yaptı (2001-2010). 2010’dan beri Kuruluş Müdür Yardımcılığı görevini yürütmektedir. Kadına Yönelik şiddetle mücadele alanında çalışmaları olan bir kuruluşta halen çalışmaktadır. Evli ve bir kız çocuğu sahibidir. 2015 Yılı Güncel Sanat Dergisinin organize etmiş olduğu Kaygusuz Abdal Anisina “6. Kaygusuz Abdal ve Öykü Yarışmasında” şiir dalında Seçici Kurul Özel ödülüne değer görüldü. 2019 Yılında Kaygusuz Abdal anısına düzenlenen 9.Kaygusuz Abdal şiir ve Öykü Yarışmasında şiir dalında 2.lik (Güzel Alanya Ödülü) almıştır. İn Suları” isimli şiir kitabı 2016 yılında Baygenç Yayınları tarafından yayımlandı. Güncel Sanat Dergisi, Varlık Dergisi, Karabük Bölgenin Sesi Gazetesinde Berfin Bahar Dergisi ve Munzur dergisinde yazı ve şiirleri yayımlandı. Anadolu halk bilim kültür akademisi’nin Yaşar Kemal anısına düzenlediği yarışmada ; halk bilim araştırması  dalında derece almıştır. Yerelden Evrensele  dergisinin yazarlarındandır.