AMANOS DAĞLARI VE ETRAFINDA ERANA ( KADIN ANA ) UYGARLIĞI.
İbrahim Çenet
Amanos Dağları ve etrafında kadının önemi, belirleyiciliği ve uygarlığı çok eski ve belirgin. Bu tanımı Çukurova içinde söyleyebiliriz. Bu tanımın gerçekçiliği efsaneye ( mitolojiye) bile dönüşmüş. Çukurovada kadın gerçekliği ve mitolojisinde bir gezinti yapalım:
Mersin / Silfkede deniz kızı mitsel anlatımı. Erdemli de Kız kulesi. Adana , Tepebağ höyükte bir sağlık kurumunda 3800 yıl önceye tarihlenen hemşire Satsaneferu heykeli. D.Ö. 1300 yıllarında Çukurova ve etrafını yöneten Kizzuvatna uygarlığının, hem hekim hem kraliçesi olan ( kadın erkek eşitliğini yasaya geçiren ) Puduhepa, ülkemizin ve tarihimizin gurur kaynaklarındandır.( 1) Osmaniye kent merkezine 12 km de olan ve bölgenin özel koruyucu tanrıça ve kraliçesi Perasiya D.Ö. 500. yılından sonra önmli bir kadın kültü olgusudur. ( 2 ) Beş bin yıllık Gılgamış Destanında yazıldığı gibi, Tanrılar Dağı Amanos dağlarında oturan ve bütün tanrı ve tanrıçaları doğuran , güneşin yeryüzünde ki temsilcisi Amon ( yani Amen, Amin) adı geçen dağın Kengerli bölgesinde oturur. ( 3) Çukurova ve etrafında ki kadın gerçekliği ve kültünü saymak ve çoğaltmak olasıdır.
ERANA kültürü: Erana kültürü çok eski zamanlardan beri Amanos Dağları ve etrafının bir gerçekliğidir. Amanos Dağları Toros Dağlarından ters yönde güneye giden 200 km uzunluğunda ve hatta daha da uzatılabilinir bir dağ silsilesidir. Bu dağ bir anlamda Çukurova ile Maraş, Antep, Hatay verimli ovalarının ortasında anıt gibi duran, bitki ve hayvan dokusuyla çok verimli bir bölgedir. ERANA kültürü işte bu verimli ovaların ortasında ki , çok bereketli bir dağ bölgesinin kadın kültürü olgusudur.
Bu konuda ki ilk yazılı belgeye Gılgamış Destanında rastlıyoruz. ‘ Sedir Dağı ( Amana Dağı) nda tanrıça İrnina’ nın görkemli tapınağı vardı.’ Bölgenin yolları düzgün, toprakları verimli, ağaçları boldu ‘ , diyor.
Sümerler kadın kültürünün yüksek olduğu bir uygarlık. İştar en büyük tanrıçalardan bir tanesi. Savaş, aşk ve bereket tanrıçasıdır. Ve yine Sümerlerde bir çok kadın tanrıça vardır. O zamanda erkek erkil döneme geçilmişti ama kadın kültürüde bütün görkemiyle yaşıyordu. Şöyle de diyebiliriz: Sümerlerde kadın kutsaldır . Bugünde aklını kullanan tüm ülkeler ve halklar kadını küçümsemez tersine yüceltir.
Doğu kavimleri Sümerleri batıya sürmüşler. Böylece Amanos Dağları ve etrafında günümüze kadar gelen bir uygarlık ve gelenek oluşturmuştur.
Hatta Gılgamışta dediği gibi tanrıların oturduğu ve uygarlık oluşturmuş, en büyük tanrıça ve tapınak İrnina=Erana’yı oluştumuş bir bölge halkı kent uygarlığı.
M.Ö. 50-51 yılında ki Kilikya valisi Çiçero , Amanoslarda ki düşmanları halka karşı bizzat ordusuyla saldırır , Amanos’un başşehri Erana’yı kuşatır, kaleleri yıkar ve geri döner. ( 4 ) Arkasından bu bölgenin kuzeyinde ki ( olasılıkla Düziçi ) nde bulunan Özgür Klikyalılara saldırır. Önemli yerleşke Pindenssos’u 57 günde ele geçirir. Bu bölgenin adıda İRENE ‘dir. Gene karşımıza çıktı bu kadın kültü.
Gılgamışı tercüme edenler İrnina diyor. ‘İr’ ‘er’ dir. Er , binlerce yıl önce ki Sümercede de, Moğolcada da, bugün ki Türkçede de er, yiğit ,kahraman demektir. ‘Nina’ ise nene yani anne anne’nin son heceleri nene demektir. Bugün Avrupada yaşlı başlı rahibelere ‘nuna’ diyorlar.Yani, ana, nuna, nene demektir.
İrnina =Ernene= İrene=Erana yani yiğit, kahraman, fedakar, önemli ana. Zaten Anadolunun binlerce yıl geriye giden Toprak Ana Kübele kültürü de bölgemizde ki kadınların önemini vurgular.
Çukurovada ana kültü çok önemli. Kübele demişken , iki söz edelim bu konuda. Kübele ; On bin yıl önceden beri Anadoluda kadın kültünün kutsanmasıdır. Eli, obayı yöneten , toplumsal toplantıları yöneten ,herkesin yönünü döndüğü akıllı ve bilge kadın demektir. Anadolunun bu akıllı bilge kadınına Avrupalılar Sybülla = Sübülla diyorlar. İngilizler Kybele diyor. Araplar Kıble diyor, yani ibadetlerde yönün dönüldüğü, şikayette ve dilekte bulunulan kadın demektir.
Anadolunun ortasında ki Çatalhöyükte neredeyse on ( 10 ) bin yıl önceye tarihlenen Toprak Ana Kübele heykelleri yapmışlardır. Anadolu insanı şöyle felsefesini yapmış Toprak ananın: Toprak, yer dişidir, gök ; erkektir. Yerle gök birleşti, evlendi Toprak Anayı oluşturdu. ….Öyle ya topraksız yer, yersiz de gök ne işe yarar. Kadın ve erkek , yer ve gök gibidir.
Amanos Dağları etrafında , Çukurovada kadınlar küçümsenmez. Olgun kadınlar erkeklerle birlikte görüş bildirir. Bakmayın siz şu an kadınları küçümseyen onları şeytan yerine koyan , onları dövmenin ,sövmenin , tecavüz etmenin hatta cinayete uğratmanın hüküm sürdüğü gerici, islamcı, Işıtçı iktidarta. Bölgede hala kadın adlarıyla anılan geniş aileler vardır. Ağkızlar, Güllüler, Zalalar, Telliler vb.
Binlerce yıllık gerilerden günümüze kadar Çukurovada, Amanos Dağları ve etrafında kadın kültürü çok önemlidir. Şu an daha yenilerde ülkemizde ki ucube yönetim kadınları aşalayıcı bir sistem kurdu ama insanlık bu karanlık düzeni yenecektir.
İnsanların yarısı erkek yarısı kadındır. Kadınları eğitmeden çocukları eğitemezsin. Çocuklar eğitilmeden toplum eğitilemez.
İnsanların sınıflara ayırılmadığı, hep beraber üretilip beraber tüketildiği, kadınlarında erkeklerle eşitçe üretime, tüketime katılıp kararlar aldığı bir insanlık düzeni için yürümeliyiz.
Toprak Ana / Çatalhöyük/ Anadolu/ 10 bin önceye yakın tarihte
Sümerlilerin en önemli tanrıçası İştar/ İnanna
Güneşin yeryüzünde ki temsilcisi tüm tanrı ve tanrıçaları doğuran ana tanrıça Amon, Amen, Amin.
Dört bin yıl önceleri Adana Tepebağ höyükte bulunan hemşire Satsaneferu heykeli
Yararlanılan kaynaklar
(1 ) Çukurova tarihi . Prof Dr. Ahmet Ünal
( 2 ) Strabon , Anadolu coğrafyası 14.cilt.
- Gılgamış Destanı. 5. tablet. 1. paragraf
- Çiçerodan mektuplar.
5 -Dr. Gülcan Şerefoğlu, Mehmet Akif Üniversitesi …. Sosyal bilgiler Enstitüsü Dergisi
6 – Dr. Murat Tozan Ege Üni. Fen edebiyat fak.
7 – 2015 yılı 1. Uluslar arası tarihte Adana Çukurova sempozyumu.
8 – Gılgamıştan günümüze– Çardak yayınları.–İbrahim Çenet
9 – Devrime adanmış bir ömür . İbrahim Çenet – Çardak yayınları.
İbrahim Çenet kimdir: Çardak köyü / Osmaniye de 1949 yılında doğdu. İstanbul Üniversitesinde hukuk, Paris Sorbon üniversitesinde edebiyat ve dil okudu. Politikacı , yazar . Uzun yıllar cezaevlerinde tutuldu.
Anadolu Halk Bilim Kültür Akademisi kurucularından. 2000 yılından beri devam eden Özgür film festivali ve ‘Özgür İnsan Ödülü ‘ kurucu ve yöneticilerinden. Ayrıca Yaşar Kemal anısına etkili ve anlamlı edebiyat etkinliği organize edenlerden. Belgesel filmler yapımcısı.
Yerelden Evrensele adlı ; bilim , halk bilim,tarih , arkeoloji, sosyal ve toplumsal coğrafya dergisi kurucu üyelerinden.
Evli üç çocuğu ve iki torunu vardır.